در گروه یازدهم جدول تناوبی، مس با عدد اتمی ۲۹ خودنمایی می‌کند که نماد شیمیایی آن نیز cu است. ویژگی‌های منحصربهفرد مس نظیر شکل پذیری، چکش خواری، رسانایی گرمایی و الکتریکی بالا و… باعث شده تا کارایی مس در صنایع مختلف افزایش پیدا کند. زمانی که به رنگ مس نگاه می‌کنید به این موضوع پی می‌برید که این فلز جزو آن دسته از فلز‌هایی است که رنگ طبیعی خاکستری یا نقره‌ای ندارد. در لیست کاربردهای مس می‌توان به صنعت ساختمان‌سازی، صنعت برق، کشاورزی، پزشکی و… اشاره داشت. به منظور یافتن مس باید به سراغ کانی‌هایی همانند بورنیت، آزوریت، کالکوسیت و… بروید و حتی شما می‌توانید در خاکستر جلبک‌های دریایی و مرجان‌ها نیز فلز مس را پیدا کنید.
تاریخچه مس
حدود ۵۰۰۰ سال پیش از میلاد مردمانی که در فلات ایران زندگی می‌کردند به دلیل تغییراتی که در آب و هوا ایجاد شده بود به سمت دشت‌ها روی آوردند. از آنجایی که این افراد به سفالگری و ساخت اشیا مختلف با گل علاقمند بودند در دشت‌ها نیز به ساخت ظروف سفالی مشغول شدند. در برخی مواقع این افراد مشاهده می‌کردند که پس از ساختن ظروف سفالی، بعضی از آن‌ها در اثر ضربه از بین نمی‌روند و نمی‌شکنند. برخی ظروف نیز در زمان قرار گرفتن در آتش ماده‌ای از خود خارج می‌کنند که پس از سرد شدن ظرف، باعث سخت‌تر شدن آن می‌شود. پس از بررسی‌های صورت گرفته نام این ماده را مس قرار دادند و معمولاً برای ساخت ظروف و همچنین ابزارآلات کشاورزی و جنگی از آن استفاده می‌کردند. زمانی که به تاریخچه تمدن‌های قدیمی نگاه می‌کنید به این موضوع پی می‌برید که استفاده از مس حداقل به ۱۰ هزار سال پیش باز می‌گردد و مردمان آن زمان از مس برای ساخت تجهیزات خود استفاده می‌کردند.
تولید و استخراج مس
در حالت کلی برای استخراج مس باید از دو روش استفاده کرد. روش اول که پیرو متالورژی نام دارد، درواقع باید زمانی که ترکیبات سولفیدی در اختیار دارید از این روش بهره ببرید. این روش استخراج مس خود شامل سه مرحله کلی تغلیظ مس، استخراج و تصفیه دوباره یا پالایش مس می‌شود. روش دوم نیز با نام هیدرومتالورژی شناخته شده که وقتی ترکیبات اسیدی وجود داشته باشد باید از این روش استفاده کرد.
کاربرد های مس
از آنجایی که مس در مقایسه با دیگر فلزهای خالص موجود در طبیعت، رسانایی گرمای بسیار بالایی در اتاق دارد پس در صنایع مختلف مورد توجه قرار گرفته است. دلیل این موضوع نیز مقاومت در برابر جابجایی الکترون بوده که این جابجایی در مقابل پراکندگی الکترون‌ها در اثر لرزش گرمایی شبکه آن هم در دمای اتاق بیشتر رخ می‌دهد. همین موضوع نیز باعث شده تا رسانایی گرمای مس چندین برابر شود. در این راستا باید به کاربردهای مس در صنایع مختلف اشاره کرد.
| صنعت | کاربردهای مس |
| صنعت الکترونیک | سیم‌ها و کابل‌های مسی برای انتقال برق و سیگنال‌های الکتریکی، قطعات الکترونیکی مانند ترانزیستورها و دیودها |
| صنعت برق | سیم و کابل‌های برق، موتورهای الکتریکی و ژنراتورها |
| صنعت ساختمان | لوله‌های مسی برای تأسیسات آب و فاضلاب، سیستم‌های تهویه مطبوع و سرمایش |
| صنعت خودرو | رادیاتورها، سیستم‌های تهویه، لوله‌های انتقال سوخت، سیستم‌های برقی خودروها و باتری‌های خودروهای الکتریکی |
| صنعت داروسازی و پزشکی | ابزار پزشکی، تیغ‌های جراحی، پروتزهای پزشکی، محصولات ضدعفونی‌کننده |
| صنعت هوایی و فضایی | قطعات موتورهای جت، سیستم‌های الکتریکی و ارتباطات هواپیماها |
| صنعت تولید انرژی | توربین‌های بخار و هیدرولیک در نیروگاه‌ها |
کاربرد مس در صنعت ساختمان
از آنجایی که صنعت ساختمان‌سازی به سمت طراحی مدرن می‌رود، پس معماران و طراحان نیز از فلز مس در نمای خارجی ساختمان استفاده می‌کنند. علاوه‌بر آن، در دکوراسیون داخلی نیز مس توانسته جایگاه خود را پیدا کند. توجه داشته باشید که استفاده از این فلز به اندازه آلومینیوم رواج پیدا نکرده و اکسید شدن مس باعث شده تا طراحان را با چالش‌های مختلفی روبرو کند.
کاربرد مس در صنعت برق
با توجه به آنکه فلز مس رسانای جریان الکتریسیته است، پس به یکی از بهترین و ارزان‌ترین فلزها در صنعت برق تبدیل شده که به راحتی می‌تواند جریان برق را از خود عبور دهد. علاوه‌بر آن، با توجه به خصوصیات فلز مس به یکی از ایمن‌ترین فلزات نیز تبدیل شده و معمولاً در ساخت سیم‌ها و ابزارآلات انتقال برق از آن استفاده می‌کنند.
کاربرد مس در صنعت کشاورزی
برای رشد بهتر بافت‌های زنده در گیاهان و دیگر جانداران موجود در خاک بهره‌مندی از مس مفید واقع شده که یک ماده مغذی اساسی و مورد نیاز است. علاوه‌بر آن، به منظور کنترل بیماری قارچی، اصلاح خاک کشاورزی و… می‌توان از مس بهره برد.
کاربرد مس در صنعت پزشکی
در صنعت پزشکی نیز شما می‌توانید شاهد کارایی مس باشید. برای درمان کم خونی و همچنین دردهای مفصلی می‌توان به سراغ مس رفت و همچنین در ترمیم زخم‌ها می‌توان از این فلز اساسی استفاده کرد.
ویژگی های مس
فلز مس تقریباً جزو اولین فلزاتی به‌شمار می‌آید که توسط انسان کشف و مورد استفاده قرار گرفته است. دلیل این موضوع نیز ویژگی‌های منحصربهفرد آن بوده که در ادامه به این ویژگی‌ها اشاره می‌کنیم:
- هدایت الکتریکی و گرمایی بالا: از آنجایی که مس در جایگاه دومین فلز رسانای الکتریکی و گرمایی قرار دارد پس از آن در تولید سیم‌های برق و انواع کابل‌ها استفاده می‌شود.
- چکش خواری و شکل پذیری بسیار: خم شدن راحت و ساده مس و تبدیل آن به اشکال مختلف مورد توجه صنعتگران قرار گرفته که معمولاً برای تولید لوله و ورق و سایر محصولات فلزی می‌توان از مس بهره برد.
- مقاومت در برابر خوردگی: زمانی که مس در معرض آب و هوا قرار می‌گیرد، در برابر خوردگی مقاومت بسیاری از خود نشان می‌دهد. در این شرایط می‌توان از مس برای ساخت انواع لوله‌های آب و همچنین سقف‌ها استفاده نمود.
- ظاهر زیبا: از نظر ظاهری نیز رنگ قرمز و نارنجی آن باعث شده تا در جواهرات و ساخت انواع ظروف و اشیا تزیینی بتوان از مس بهره برد.
- قابلیت بازیافت: باید توجه داشته باشید که می‌توانید مس را به طور کامل بازیافت کنید که همین خاصیت باعث شده تا به یک ماده پایدار و سازگار با محیط زیست تبدیل شود.
سخن پایانی
از آنجایی که قدمت مس به ۱۰ هزار سال قبل باز می‌گردد و یکی از قدیمی‌ترین عناصر شناخته شده توسط انسان است، پس توانسته جایگاه خود را در صنایع مختلف پیدا کند. ویژگی‌های منحصربهفرد مس نیز در این موضوع دخیل هستند که می‌توان به مقاومت در برابر خوردگی، قابلیت بازیافت، هدایت الکتریکی و گرمایی بالا و… اشاره داشت. در حالت کلی فلز مس ساختار نسبتاً نرمی داشته و به رنگ قرمز بوده که در زمان شعله‌ور شدن رنگ سبز مایل به آبی را تولید می‌کند. معمولاً مس در صنایع مختلفی نظیر پزشکی، کشاورزی، صنعت برق و… کارایی دارد.